Công dụng cây ngũ gia bì trong cách chữa bệnh bằng đông y
Cây ngũ gia bì còn có được gọi bằng cách khác là: cây chân chim, cây lằng, sâm nam, mạy tảng (tiếng Tày), cotan (Thái), xitơrốt (K ho), lông veng vuông (Ba Na). Ngũ gia bì là loại cây nhỏ, có thể cao 2-8m. Vỏ cây màu xám, cành nhỏ có lỗ bì, lá kép hình chân vịt.
Cuống lá chét giữa dài hơn. Cụm hoa chuỳ hoặc chùm tán. Hoa nhỏ màu trắng, số cánh hoa và nhị bằng nhau, thường là 5 cánh. Quả mọng hình cầu, khi chín có màu tím sẫm. Cây mọc hoang rải rác khắp nơi, thường mọc ở ven rừng, chân núi, sườn đồi, nhiều nhất ở các tỉnh Lào Cai, Phú Thọ, Hoà Bình, Ninh Bình, Bắc Giang… Công dụng cây ngũ gia bì được nhắc đến nhiều trong đông y và đặc biệt được dùng nhiều trong các bài thuốc cổ truyền.
Bộ phận phát huy công dụng cây và hoa ngũ gia bì nhiều nhất, được dùng chế biến làm thuốc là vỏ, rễ. Rễ đào về rửa sạch đất cát, bóc lấy vỏ hoặc thái mỏng nếu là rễ nhỏ, phơi hay sấy khô. Ngoài ra, còn dùng lá cây làm thuốc. Công dụng cây ngũ gia bì còn phát huy khi trị bệnh eczema.
Theo y học cổ truyền, cây ngũ gia bì có vị đắng, chát, mùi thơm rất nhẹ, cótính mát, tác dụng làm thoát mồ hôi. Trong dân gian, cây ngũ gia bì thường được sử dụng để chữa cảm sốt, họng sưng viêm tấy, thấp khớp, đau nhức xương khớp, vết thương đau và sưng tấy.
Nhiều vùng người ta còn phát huy công dụng cây ngũ gia bì bằng cách dùng lá tươi hoặc khô nấu canh ăn thay rau giúp tiêu hóa tốt. Bên cạnh đó, rượu ngũ gia bì giúp tăng lực, loại trừ phong thấp. Hiện nay, với những công dụng cây ngũ gia bì đã được sản xuất thành viên thuốc bổ (phối hợp với cao kim anh và vài loại khoáng vi lượng) chữa các bệnh về hạ đường huyết, suy nhược, kém ăn, thiếu máu…
Đơn thuốc chữa bệnh phát huy công dụng cây ngũ gia bì:
– Chữa phong thấp đau nhức xương, giúp ăn ngủ tốt và tăng cường thể lực: Bột ngũ gia bì 100g ngâm trong 1 lít rượu, hàng ngày uống 2 -3 lần, mỗi lần khoảng 20ml.
Cách làm rượu ngũ gia bì: Vỏ và rễ ngũ gia bì rửa sạch lớp bẩn dính bên ngoài, thái nhỏ, phơi khô, sao vàng, xay tán thành bột. Cứ 100g bột cây ngũ gia bì cho 1 lít rượu gạo 45 độ, ngâm trong khoảng 10 ngày là có thể sử dụng lắc đều trước khi uống, uống mỗi lần 20ml trước mỗi bữa cơm trưa và chiều. Hoặc ngũ gia bì, mộc qua, tùng tiết, mỗi vị 120g, tán bột mịn, mỗi ngày uống 3 – 4g, ngày 2 lần.
– Công dụng cây ngũ gia bì chữa huyết áp thấp: Dùng viên thuốc ngũ gia bì, mỗi lần uống 5 viên, ngày 3 lần, trong vòng 20 ngày là kết thúcnmột liệu trình.
– Chữa sổ mũi, sưng họng: Rễ ngũ gia bì 15g, cúc hoa vàng 35g , sắc uống. Uống trong 3-5 ngày.
Lưu ý: Phụ nữ có thai không dùng được đơn thuốc có ngũ gia bì.
